Kerstmis wordt in het Westen gevierd op een door de kerk vastgestelde datum. De dag van 25 december is overgegaan in de gebruiken als geboortedatum van Christus. De eerste christelijke gemeenschappen vierden Kerstmis op verschillende data tussen januari en mei (1).
Het exacte geboortejaar en de geboortedatum worden niet vermeld in de evangeliën, die nauwelijks informatie hierover bevatten. Aangezien onze tijdsbepaling gebaseerd is op een rekenfout van een 6e eeuwse monnik, Dionysius Exiguus, kan men aannemen dat Christus geboren is in het jaar 6 of 7 v.Chr.
Sinds de eerste eeuwen moest de kerk zich handhaven tussen andere godsdiensten. Een van de sterkste concurrenten was de Mithras-cultus uit Perzië, die in de 3de en 4de eeuw in het gehele Romeinse Rijk wijd verspreid was. Deze cultus had veel gelijkenissen met christelijke rituelen en ceremonies: Zuivering door doop, bevestiging van de strijd tegen de kwade krachten, communie en zondagsrust. De cultus was gebaseerd op het bestaan van een hemel en een hel. Toen keizer Aurelian in 274 de cultus van de ongeslagen zon, "Sol invictus", afkondigde, zette hij de datum van het feest op 25 december, een paar dagen na de winterzonnewende, op een moment dat de dagen weer langer werden en de nacht zijn macht over het licht verloor. In deze plechtige ceremonies vierden de volgelingen van de cultus van Mithras de geboorte van de zon door er een stier aan op te offeren (2), en zij herkenden hun God.
De kerk had een hekel aan deze praktijken. Door zich te baseren op een metafoor van de profeet Malachi (3) hebben de kerkelijke schrijvers de onoverwinnelijke zon van de cultus van Mithras gelijkgesteld met de zon van rechtvaardigheid, dat wil zeggen de onoverwinnelijke God van Christus "het licht van de wereld". Op basis van deze stelling hebben de kerkelijke autoriteiten de seculiere gebruiken die zij niet konden afschaffen door ze voor de liturgie op te eisen, opgeruimd.
Reeds in het jaar 336 heeft de "Depositio martelaarschap", de Romeinse kalender van het martelaarsfeest, de geboorte van Christus vastgelegd op de "VIII cal. ianuarii, natus Christ in Bethleem ludeae". (Christus werd geboren in Bethlehem Judea op de achtste dag van de januarikalender). De datum is uiteindelijk vastgelegd in de Romeinse chronograaf van het jaar 354 (4).
Voetnoten:
De Armeense kerk viert nog steeds Kerstmis op 18 januari. Oorspronkelijk vierden de Oriëntkerken het festival op 6 januari....Zie MATHON-BAUDRY-GUILLUY, Catholicisme d'hier d'aujourd'hui demain, Parijs: Letouzey et Ané, 1982, B. 9, Koll. 1309 bis 1313.
CUMONT F. Les Mystères de Mithra, Brussel: H. Lambertin, 1900, S 75 e.v.
MALEACHI (3:20): "Maar voor u die mij trouw zijn gebleven, zal de zon op deze dag opkomen.....".
MATHON-BAUDRY-GUILLY, Catholicisem d'hier aujourd'hui demain, op.cit.,Koll.1309